Cila eshte historia e marrdhenieve mes Shqiperise dhe Greqise? Kur lindi plani per te ashtuquajturin “Vorio Epir”? Ligji i luftes, coptimi, projektet e fshehta, sulmet ushtarake
Çështja e hapur mes Shqipërisë dhe Greqisë për kufizimin e zonave detare, mbetet një nga çështjet më të diskutuara jo vetëm në Shqipëri, por edhe më gjerë, duke ardhur përsëri në rendin e ditës pas vendimit të fundit të Parlamentit grek më 20 janar 2021 për miratimin e projektligjit për zgjerimin e ujërave territorialë të vendit nga 6 në 12 milje në Detin Jon, shkruan Anadolu Agency (AA).
Aspektet që janë shoqëruar me debate dhe reagime të shumta në Shqipëri në muajt e fundit, janë në lidhje me atë se sa mund ndikojë vendimi i Greqisë në shelfin kontinental të Shqipërisë, në zonën ekskluzive ekonomike dhe efekti i ishujve grekë në përcaktimin e zonave detare mes dy vendeve.
Aspekti historik dhe konventa ndërkombëtare
Sa i përket aspektit historik, dokumentet që sanksionojnë caktimin e kufijve mes Shqipërisë dhe Greqisë, janë që nga Konferenca e Ambasadorëve në Londër në vitin 1913, më pas protokolli i Firences më 27 janar 1925 për kufijtë mes dy vendeve dhe akti përfundimtar i delimitimit të kufijve të Shqipërisë, hartuar dhe vendosur në Konferencën e Ambasadorëve në Paris më 30 korrik 1926 dhe i firmosur nga përfaqësuesit e Shqipërisë, Greqisë dhe ish-Jugosllavisë.
Vendimet dhe protokollet në fjalë sanksionojnë vijën kufitare të detyrueshme për Shqipërinë dhe Greqinë, por në dekadat e fundit mbeti e hapur mes dy vendeve çështja e kufizimit të zonave detare, u arrit një marrëveshje që rrëzua nga Gjykata Kushtetuese e Shqipërisë, dolën në pah aspektet e konventës mbi të drejtën e detit të OKB-së, si dhe në fund dy vendet vendosën t’i drejtohen Gjykatës Ndërkombëtare në Hagë për të zgjidhur këtë çështje.
Një nga dokumentet më të rëndësishme të së drejtës ndërkombëtare të detit është edhe Konventa e OKB-së mbi të drejtën e detit e vitit 1982 (konventa e Montego Bay, ndryshe njohur edhe si UNCLOS) e cila lindi si nevojë për një Konventë të re dhe të pranueshme nga të gjithë, nisur edhe nga zhvillimet që nga konferencat e Kombeve të Bashkuara për të drejtën e detit të mbajtura në Gjenevë në vitin 1958 dhe 1960.
Shqipëria e ka ratifikuar Konventën e Montego Bay në vitin 2003, ndërsa Greqia e ka ratifikuar në vitin 1995. Sipas kësaj konvente, që konsiderohet si “kushtetuta e së drejtës së detit”, çdo shtet ka të drejtën e vendosjes së një gjerësie mbi ujërat territoriale deri në kufirin që nuk kalon 12 milje detare, por konventa në fjalë parashikon edhe përcaktime të tjera që rregullojnë e kufizojnë ushtrimin e kësaj të drejte.
Pikërisht ky përcaktim shkakton edhe debatet dhe interpretimet juridike mbi karakteristikat që kanë brigjet e Shqipërisë dhe Greqisë, dhe statusi dhe specifikat që mund kenë disa ishuj grekë si ai i Korfuzit, Lazareto, Erikuza dhe Othonoi.
Përtej dëshirës dhe interesave të palëve për ta zgjidhur “çështjen e detit”, është edhe ligji ndërkombëtar ai që imponon disa rregulla dhe parime të detyrueshme për zbatim nga palët nënshkruese të konventave (rasti konkret nga Shqipëria dhe Greqia).
Aspekt tjetër i diskutueshëm është kufizimi i zonës ekonomike ekskluzive, ku në bazë të konventës së detit kërkohet marrëveshje. Sipas konventës së Montego Bay, ku kanë aderuar si Shqipëria ashtu edhe Greqia, caktimi i kufijve të zonës ekonomike ekskluzive ndërmjet shteteve me brigje ballë për ballë ose brigje fqinjë me njëri-tjetrin do të kryhet me marrëveshje mbi bazat e ligjeve ndërkombëtare.
Gjithashtu edhe kufiri i shelfit kontinental ndërmjet shteteve me bregdet ballë për ballë ose fqinjë realizohet me marrëveshje mbi bazat e ligjit ndërkombëtar.
Nisur nga përcaktimet e mësipërme të së drejtës ndërkombëtare të detit, por edhe për shkak të specifikave që kanë brigjet e Shqipërisë dhe Greqisë, zgjerimi i ujërave territoriale kërkon edhe dakordësinë e palëve, sidomos sa i përket statusit të ishujve të vegjël të Greqisë, në raport me detin territorial apo me tokën kontinentale.
Çështja në rastin mes Greqisë dhe Shqipërisë bëhet akoma më e diskutueshme për shkak të debatit dhe vlerësimeve të ekspertëve të së drejtës ndërkombëtare në Shqipëri se nuk mund të kenë të drejta të barabarta një ishull i vogël dhe toka kontinentale.
Edhe neni 15 i konventës së OKB-së për detin thekson se kur brigjet e dy shteteve janë ballë për ballë ose në afërsi me njëri-tjetrin asnjë nga dy shtetet nuk do të ketë të drejtën, përveç kur është bërë një marrëveshje ndërmjet tyre, për të zgjeruar detin territorial përtej vijave të mesme pikat e së cilës janë të baraslarguara nga pikat më të afërta të vijave bazë nga të cilat matet gjerësia e detit territorial të dy shteteve.
Duke qenë se Deti Jon apo edhe Deti Egje kanë shumësi ishujsh që janë afër tokës kontinentale të Turqisë apo tokës kontinentale të Shqipërisë, situata bëhet edhe me komplekse për Greqinë, që në rastin e zgjerimit të ujërave territorialë apo ndarjes së zonave detare do të kërkonte dakordimin e palëve me shtetet që Greqia kufizohet.
Marrëveshja Shqipëri-Greqi e vitit 2009 dhe kundërshtimet rreth saj
Duke qenë se gjatë regjimit komunist (1944-1991) në Shqipëri, “çështja e detit”, kishte mbetur si e neglizhuar, çështja e kufizimit të zonave detare mbeti e hapur pas përmbysjes së regjimit komunist, madje edhe duke nisur zyrtarisht negociata mes palëve për të arritur një marrëveshje. Në vitin 2009, mes Qeverisë së Shqipërisë të drejtuar nga Sali Berisha dhe Qeverisë së Greqisë së drejtuar nga Kostas Karamanlis u nënshkrua një marrëveshje në Tiranë “Për delimitimin e zonave të tyre përkatëse, të shelfit kontinental dhe zonave të tjera detare që u përkasin në bazë të së drejtës ndërkombëtare”, marrëveshje e cila u nënshkrua nga ministritë e jashtme të të dy vendeve.
Marrëveshja në fjalë u kundërshtua nga Partia Socialiste e Shqipërisë (PS) në atë kohë në opozitë, e drejtuar nga kryeministri aktual Edi Rama, parti e cila marrëveshjen e dërgoi në Gjykatën Kushtetuese të Shqipërisë, duke e konsideruar si të “papajtueshme me Kushtetutën”.
.){kind=link}